'Parot doktrina' baliogabetzearekin batera kartzelatik atera ziren ETAko militanteetako bat da Rosa, Pako Aristiren azken nobelako protagonista. 'Rosa itzuli da'-n, haren begietatik begiratu dio idazleak "deseraiki" egin den mugimendu soziopolitiko bati. 'Berria' egunkarian Aristiri egindako elkarrizketa argitaratu dute gaur.
Pako Aristi azken liburua eskuetan duela. (Erein argitaletxea)
Rosa itzuli da, eta, harekin batera, baita Pako Aristi ere (Urrestilla, Azpeitia, Gipuzkoa, 1963). Ez inoiz joan delako, baina bai aspaldi zapaldu gabeko eremu batera bueltatu delako: eleberrira. Rosa itzuli da (Erein) du azkeneko nobela, Parot doktrina baliogabetzearekin espetxetik atera ziren presoei ahotsa eman nahi dien liburua.
Hogei urte nobelarik idatzi gabe. Eleberrira bueltatzeko gogoa zenuen? Edo istorio honek genero hori eskatzen zizun?
Duela hogei urte atera nuen Urregilearen orduak. Nobela sendoa zen, hirurehun orri pasakoa, eta lana eman zidan: bizpahiru urtez egon nintzen hura idazten. Plazer bat izan zen, eta euskara gehiago landu ahal izan nuen, baina sentsazio arraro bat utzi zidan: urte askotako lana argitaratu, eta bukatu egiten da lan horrek emandako emozioa. Eta, gainera, liburuak gizartean egiten duen bidea ere ez da oso luzea izaten; gero eta laburragoa, esango nuke. Frustrazio puntu bat ere utzi zidan. Dena dela, orduko hartan sentitu nuen, lehen aldiz nire bizitzan, hizkuntza menderatzen ari nintzela; edo, gutxienez, nik nahi nuena egin nezakeela hizkuntzarekin. Bi hamarkada hauetan bestelako lanak egin ditut: kazetaritzari lotutakoak, saiakerak, haurrentzako liburuak, poesia… Baina, horren ondoren, fikzioa idazteko gogoa sentitu nuen, nahiz eta nahiko fikzio errealista den eta dokumentazio handia duen oinarrian.
Eta nola iritsi zara gaira?
Etorri egin zait. Parot doktrina baliogabetu ondoren, preso saldo handi bat atera zen, eta hor hasi zitzaidan gaia deika.
Pasatu zaizu burutik fikzioarenak ez diren beste tresna batzuekin kontatzea hemen kontatzen duzuna?
Hor badago gai handi bat, eta hainbat gauza egin daitezke material horrekin. Dokumentazio dezente bildu dut gaiaren inguruan, batez ere espetxetik irtendako batzuekin hitz eginda, baina baita gutunen bidez ere. Duela hamar-hamabost urte, preso batzuk hasi zitzaizkidan idazten. Ez nituen aurrez aurre ezagutzen, baina esaten zidaten irakurtzen zituztela nire artikuluak, euskara galtzen ari zirela, urte asko zeramatzatela herritik kanpo, eta nahi zutela nirekin gutunak trukatu… Harreman epistolarra izan dut zazpi-zortzi lagunekin. Gutun horietan kontatu izan dizkidate kontu asko: haurtzarokoak, gaztarokoak, nola hurbildu ziren borroka armatura… Material hori oso inportantea izan da libururako, baina prentsatik ere joan naiz biltzen materiala. Hori guztia nuenean, egin nezakeen saiakera bat, edo erretratu biografiko batzuk… baina fikzioa egitea erabaki nuen.
Zergatik?
Sumatzen nuen gaia deserosoa izan zitekeela, jende horren inguruan nik baztertze bat sumatu baitut. Haietako askok adierazi izan didate estigmatizatua sentitu dutela euren burua, eta pentsatu nuen hori kontatzeko bide samurragoa dela literatura.
Elkarrizketa osoa, Berria.eus-en irakur daiteke.
